België beschikt opnieuw over een wetenschappelijk station in Antarctica. Op 15 februari 2009 werd de basis officieel geopend. De Belgische regering keurde op 6 februari 2004 tijdens een ministerraad het voorstel over de bouw van de basis goed. In 1967 sloot het laatste Belgische station, de Koning Boudewijnbasis, wegens geldgebrek zijn deuren. Het station, dat de naam Prinses Elisabethbasis kreeg, en ter gelegenheid van het Internationale Pooljaar 2007/2008 gebouwd werd, draait volledig op duurzame energie.

De Prinses Elisabethbasis
(© foto: IPF)

Na eind jaren vijftig en de jaren zestig erg actief te zijn geweest in Antarctica (zie rubriek Geschiedenis), verloor België vanaf 1970 alle belangstelling voor Antarctica. Pas in 1985 werden de Belgische activiteiten in het zuidpoolgebied hervat en dit via de opstart van het wetenschappelijk Antarcticaprogramma door Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO). Dit programma financiert reeds meer dan twintig jaar Belgische onderzoekers voor de uitvoering van onderzoeksprojecten op het gebied van klimaat, atmosfeer, (micro)biodiversiteit, glaciologie, biocheochemie, paleoecologie,... (het huidige budget bedraagt zo'n 6 miljoen euro voor 5 netwerkprojecten van 4 jaar). Dit programma laat de Belgische onderzoekers toe samen te werken met internationale onderzoekers en deel te nemen aan expedities die georganiseerd worden door andere landen zoals Australië, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Japan...

In een externe evaluatie van het BELSPO Antarcticaprogramma (1985-2002) werd de kwaliteit van de Belgische onderzoekers internationaal erkend en werd tevens aanbevolen om, met het oog op een grotere zichtbaarheid van België in het Antarctisch Verdragsysteem, het Belgische Antarcticaonderzoek voort te zetten en te voorzien in de financiering van logistieke middelen.

In die context besloot de regering, op initiatief van de International Polar Foundation, tijdens een ministerraad op 6 februari 2004 de bouw van een nieuwe Belgische onderzoeksbasis op Antarctica te ondersteunen. Op 19 mei 2006 maakte de Belgische regering bekend dat ze voor de periode 2008-2009 3 miljoen euro ter beschikking stelt aan BELSPO voor het beheer van de Prinses Elisabethbasis en de onderzoeksprogramma’s. De constructie van de basis kost ongeveer 6,4 miljoen euro, waarvan 2 miljoen euro reeds door de Belgische regering werd toegezegd. De rest werd door de IPF verzamelt via sponsoring in de privé-sector en via publieke schenkingen.

Op 30 maart 2007 legde de ministerraad het wetenschappelijke programma voor de periode 2008-2009 vast voor de Belgische onderzoeksbasis in Antarctica. In het eerste seizoen geeft de ministerraad voorrang aan projecten van wetenschappers met terreinervaring en aan de lancering van een monitoringprogramma voor geofysische observaties en klimaatobservaties in synergie met het atmosferische en glaciologische onderzoek. Daarna wordt het programma geleidelijk uitgebouwd in functie van de logistieke voorzieningen na de selectie van projecten via een officiële oproep en na evaluatie door buitenlandse experts.

De Belgische onderzoeks- en interesseverklaringen die BELSPO in 2005 en 2006 ontving vormen de basis voor het startprogramma. Ze behandelen volgende onderzoeksdomeinen: (micro)biodiversiteit, milieumonitoring, geologie, geofysica, glaciologie, meteorieten, atmosferisch en klimaatonderzoek en onderzoek over het concept van de basis.

De ministerraad gaf ook de toestemming om het monitoringmateriaal voor een miljoen euro aan te kopen en om een officiële oproep te lanceren voor internationale onderzoeksprojecten die in samenwerking op de basis zullen plaatsvinden.

Begin mei 2007 gaf het Comité voor de Bescherming van het Milieu (CEP) van het internationale Antarcticaverdrag de definitieve toelating voor de bouw van de Belgische onderzoeksbasis.

De ministerraad van 1 juni 2007 keurde ten slotte het ontwerp van partnerschapsovereenkomst tussen BELSPO en de IPF goed. Dit ontwerp voorziet de schenking van de Belgische zuidpoolbasis Prinses Elisabeth aan de Staat en belast BELSPO met de exploitatie ervan. Het beheer van de basis zal verzekerd worden door het Poolsecretariaat, dat onder de bevoegdheid valt van BELSPO.

Als eerste stap zal de financiering van het onderhoud, de werking en het wetenschappelijk onderzoek verzekerd worden voor de jaren 2008 en 2009. De Prinses Elisabethbasis heeft een levensduur van zo'n twintig jaar. Het is aan de volgende regering om te beslissen of de financiering na 2009 verlengd wordt.

Locatie

In 2004 vond een verkenningsexpeditie de geschikte locatie voor de nieuwe Belgische basis. België zal de basis neerpoten op 71°57' zuiderbreedte en 23°20' oosterlengte aan de voet van het Sør-Rondanegebergte (Dronning Maud Land). Na een tien dagen durende prospectie in Queen Maud Land vond de Belare 2004-expeditie (Belare staat voor Belgium Antarctic Research Expedition) onder leiding van Alain Hubert en met de samenwerking van het Japans Nationaal Instituut voor Poolonderzoek (NIPR) de ideale plaats in de schaduw van de Utsteinen-nunatak die de basis zal beschermen tegen de hevige wind.

Locatie van de nieuwe Belgische basis

De onderzoeksbasis ligt op 180 kilometer van de voormalige Koning Boudewijn-basis. In de buurt kunnen er gemakkelijk kleine vliegtuigen landen en er is voldoende geschikte sneeuw in de nabijheid om voor drinkwater te zorgen. De basis werd neergepoot op een granieten richel die een tiental meter boven de sneeuw uitsteekt over een lengte van 700 meter en een breedte van 16 meter. De rotsachtige bodem zal het gebouw ook de nodige stabiliteit bezorgen, waardoor de basis zeker voor twintig jaar gebruikt kan worden.

De Utsteinen-nunatak. Op deze granieten richel prijkt sinds einde 2008 de nieuwe Belgische onderzoeksbasis
(© foto: IPF)

Voorbereidingen

De Belare 2004-expeditie installeerde ter plaatse al een eerste permanent weerstation. Twee van de negen expeditieleden brachten een bezoekje aan de sinds 1991 verlaten Japanse Asuka-basis, zestig kilometer ten noorden van de Utsteinen-nunatak.

In november 2005 trok een expeditie naar Antarctica om de bouw van een nieuw Belgisch onderzoeksstation verder voor te bereiden. De BELARE 2005 Logistics Survey Expedition bestond uit Frank Pattyn (ULB), Johan Berte en Alain Hubert (International Polar Foundation) en Maaike van Cauwenberghe (BELSO - Federale Wetenschapsbeleid).

Basiskamp van de Belare 2005-expeditie (© foto: Johan Berte - IPF)

In januari 2007 verscheepte de Belare 2006/2007-expeditie, onder leiding van Alain Hubert en met de hulp van vijf Belgische militairen, een eerste lading materiaal voor de bouw van de basis naar Antarctica. Er werd al een eerste windmolen geplaatst die de basis van energie moet voorzien.

De eerste containers op de plaats waar de Prinses Elisabethbasis zal komen (© foto: IPF)

De basis werd in de zomer van 2007 in Brussel gebouwd en getest. Het publiek kreeg de gelegenheid om de Prinses Elisabethbasis dicht bij huis te kunnen bekijken.

De Prinses Elisabethbasis in de gebouwen van Tour & Taxis in Brussel
(© Jeroen François / Het Laatste Continent)

Op 6 november 2007 vertrokken alle onderdelen van de basis vanuit de haven van Antwerpen per schip naar Antarctica.

De Ivan Papanin in de haven van Antwerpen (© Eddy De Busschere).

Valery Samodelov, de kapitein van de Ivan Papanin (© Eddy De Busschere).

De constructie van de basis gebeurde tijdens de Antarctische zomer 2007/2008. Hoewel het station op dit moment kan beschouwd worden als operationeel (het eerste wetenschappelijke onderzoeksteam is voorzien voor november 2008), moeten de interne systemen van het station nog geïnstalleerd worden (waterzuivering, elektriciteit, wetenschappelijke apparatuur en interne voorzieningen...). Dit is de hoofdopdracht van de huidige Belare-expeditie, die van start ging in november 2008. Op 15 februari 2009 werd de basis officieel geopend.

De Prinses Elisabethbasis
(© foto: IPF / Johan Berte)

Milieuvriendelijk design

Het Belgische onderzoeksstation is de allereerste Antarctische basis die volledig op duurzame energie werkt. De basis heeft vier windturbines en de futuristische basis maakt ook gebruik van zonne-energie. Toch gaat dit niet ten koste van de functionaliteit, het comfort en de veiligheid, dankzij het energie-efficiënte design van het station. Er werd gekozen voor een hybride gebouw. De garage en de voorraadkamers zitten ingegraven in de sneeuw en beperken zodoende de lawaaihinder en de visuele vervuiling.

Het hoofdgebouw is concentrisch opgebouwd. In het midden zit de technische kern met alle temperatuurgevoelige en kwetsbare installaties. Deze kern kan als het moet, bijvoorbeeld in de winter wanneer het station onbemand is, zelfstandig functioneren via een satellietverbinding met België. De eerste laag rond de kern bevatten de actieve ruimtes zoals het laboratorium, de keuken, de badkamer en de wasplaats. Daarrond zitten dan weer de woon- en slaapkamers.

De afvalproductie wordt tot een minimum beperkt. Aangevoerd voedsel wordt al op voorhand van de meeste verpakking ontdaan. Afval verbranden is uit den boze. Omdat de basis weinig brandstof verbruikt, kunnen de lege brandstofvaten gemakkelijk terug naar Cape Town vervoerd worden, waar ze hergebruikt kunnen worden.

De Belgische basis zal ook heel weinig afvalwater produceren. Enkel voor het drinken, koken en douchen wordt er drinkbaar water binnengehaald. Dat gebeurt door verse sneeuw te smelten met milieuvriendelijke thermische zonnecollectoren. Voor andere toepassingen, zoals de verwarming, de wasmachine en de toiletten gebruikt de basis grey water. Dat is water dat eerder gebruikt werd en daarna gezuiverd. Overschot aan water wordt tot op een hoge graad gefilterd en daarna geloosd in een randkluft, een diepe opening tussen de rotsrichel en het permanente ijs, waar het onmiddellijk bevriest en blijft zitten. Daardoor is schade aan het milieu uitgesloten.

Meer informatie over de basis vind je op www.antarcticstation.org.

Een overzicht van de wetenschappelijke projecten kan je lezen op EducaPoles.